İşitme Kayıpları

İşitme kayıpları, yaş fark etmeksizin oluşabilen ve kişilerin hayatını önemli ölçüde etkileyen sağlık problemidir. İşitme kayıpları, kişilerin çocukluk ve yetişkinlik dönemlerinde çeşitli faktörlere bağlı oluşabilmektedir. Kişilerin, günlük yaşamında işitme kayıplarının önüne geçilmesi noktasında alabileceği önlemler mevcuttur. Bunlar arasında kişinin kendisini çok gürültülü ortamdan muhafaza etmesi, kulaklık ile müziği yüksek ses düzeyinde dinlememesi, iş/çalışma ortamında gereksiz gürültüden kaçınması gibi önlemler mevcuttur.

Yürütülen bilimsel çalışmalar ışığında elimizdeki veriler, işitme kayıplarına neden olan etkenlerin %60’ının önlenebilir olduğunu söylemektedir. Elimizdeki bu veri doğrultusunda oluşabilecek, potansiyel işitme kayıplarına karşı önlemler almak ve sağlık profesyonellerinin tavsiyelerine uymak oldukça önem kazanmaktadır. İşitme kayıplarını ve sebeplerini daha iyi anlayabilmek için kulağın yapısını ve normal fonksiyonlarına göz atabiliriz.

Normal Kulak Fonksiyonları

Kulak, dış, orta ve iç olmak üzere üç bölümden oluşmaktadır. Her bölümün işitmede önemli rolü vardır.

Dış kulak; kulak kepçesi ve dış kulak yolundan oluşur. Bu yapılar sesi yakalayarak kulak zarına yönlendirirler.

Orta kulak; dış ve iç kulak arasında yer alır. Kulak zarı ve üç küçük işitme kemikçiği (örs, çekiç, üzengi) orta kulakta bulunur. Bu yapılar ses dalgalarını güçlendirerek iç kulak sıvılarına iletme görevi yaparlar.

İç kulak; iç kulak sıvısı içinde mikroskobik işitme ve denge sistemi hücreleri ve sinir uçlarını içerir. Orta kulaktaki üzengi kemiğinin titremesi ile iç kulağa iletilen ses dalgaları buradaki sinir uçlarını etkileyerek beyinde ses olarak algılanan elektrik uyarılarının oluşmasını sağlar.

İşitme Kaybı Çeşitleri

Dış ve orta kulak yapıları sesi iletirken iç kulak yapıları sesi algılar. Dış ve orta kulak hastalıklarında iletim tipi işitme kaybı oluşurken iç kulak hastalıklarında sinir tipi (sensöri-nöral) işitme kaybı oluşur. Orta ve iç kulağın beraber etkilenmesi mikst tip işitme kaybına neden olur.

İşitme desibel (dB) birimi ile ölçülür. 0-20 dB arasındaki işitme seviyeleri normal olarak değerlendirilmektedir. Desibel cinsinden işitme kaybının yüzdesel olarak ifadesi yaklaşık su şekildedir.

• 20-25 dB - %0
• 30 - dB - %8
• 35 - dB - %15
• 45 - dB - %30
• 55 - dB - %45
• 65 - dB - %60
• 75 - dB - %75
• 85 - dB - %90

İşitmeyi ayırt etme skoru, tek heceli kelimeleri doğru anlama oranını verir. Normal değeri ideal şartlarda %96-%100 olmalıdır. Gürültüde bu değer azalır.

İletim Tipi Kayıp

Dış kulak yolunu tıkayan etkenler, zarda delinme, orta kulak enfeksiyonları ve orta kulak kemikçiklerinin hastalıkları nedeni ile oluşur. Genellikle düzeltilebilir kayıplardır.

Hasta kulağını tıkalı ya da dolu hisseder. Kendi sesini yüksek duyduğu için genellikle alçak sesle konuşur. Genellikle gürültülü ortamlarda daha iyi duyar. Konuşulanı duymak için çiğneme sırasında durma ihtiyacı duyabilir. Bu tip kayıplarda telefonla konuşma genellikle çok etkilenmez. İletim tipi kaybı olan hastalar sağır olmazlar, ameliyat ya da uygun işitme cihazı ile işitmeleri hemen her zaman sağlanabilir.

Sinir Tipi (Sensöri-Nöral) Kayıp

İç kulak kan dolaşımının bozulması, sıvı basıncının artması ya da sinir iletiminin bozulması sonucunda oluşur. En sık sebebi yaslanmaya bağlı sinir uçlarında oluşan bozulmadır. Geri dönüsü olmayan bir kayıp olmasına karsın nadiren sağırlıkla sonuçlanır.

Bu tip kaybı olan hastalar genellikle konuşulanları duyarlar ancak anlamakta zorluk çekerler. Ses şiddetinin artması genellikle fazla fayda göstermez. Sessiz ortamlarda daha rahat duyarlar ve genellikle telefonla konuşurken zorlanırlar. Kayıp genellikle yüksek frekansta olduğundan daha düşük frekanslı olan erkek konuşmalarını daha iyi anlayabilirler. Tiz tonlardaki kapı zili, telefon zili gibi sesleri duyamayabilirler.

Tek Kulakta İşitme Kaybı

Tek kulağında işitme kaybı olan hastalar sesin geliş yönünü algılayamazlar. Etkilenen kulak tarafından gelen sesleri, konuşmaları anlamak özellikle gürültülü ortamlarda zorlaşır. Kayıp iletim tipi ise genellikle cerrahi ile iyi bir işitme dengesi sağlanır. Sinir tipi kayıplarda bu denge işitme cihazları ile sağlanabilir.

İşitme Kaybı Tedavisi

Öncelikle tam bir kulak burun boğaz muayenesi ve işitme testi ile katibin nedeni ve cinsi ortaya konmalı ve tedavi planlanmalıdır.

Tedavi seçeneği iyileştirici, koruyucu, adaptasyon sağlayıcı, tıbbi, cerrahi ya da bunların kombinasyonu olabilir. İşitme rehabilitasyonunda dudak okuma, işitme eğitimi, konulma eşitimi, işitme cihazı eğitimi yapılabilir. Seçilecek yöntem hastaya göre belirlenir.

Çevrenizde İşitme Kaybı Olan Bir Kişi Varsa

İstanbul İşitme kaybı olan kişiler konuşmayı duymak, anlamak ve cevap verebilmek için durmalı, bakmalı ve dinlemelidirler. İletişim yeteneklerini etkileyen çok sayıda faktör bulunur. Bu kişilerle daha iyi anlaşabilmek için işitme kaybı olan kişi sizi görene kadar konuşmaya başlamamak ve gerekirse dokunarak dikkatini çekmek gerekebilir. Konuşurken 1,5-2 metre mesafede durmak idealdir. Normal hızda konuşmak, arka plan gürültüsüne engel olmak ve kişiye konuşma konusu ile ilgili ek ipuçları sağlamak faydalı olacaktır.

Yapılmaması gereken başlıca hareketler, başka bir odadan ya da uzaktan konuşmak, yürüyerek uzaklaşırken konuşmak, doğrudan kulağına konuşmak, bağırmak, konuşurken ağzı kapatmak, anlaşılmayan konuyu ayni cümlelerle tekrarlamaktır.

Dudak okuma: İşitme kayıplı kişilerin sıklıkla başvurduğu bir yöntemdir. Çoğu kişi bu yöntemi fark etmeden kullanmaya baslar ve yıllar içinde geliştirir. Bu alışkanlığı kazanan kişiler normal hareketlere alıştıklarından abartılı ağız hareketleri de konuşmanın anlaşılmasını güçleştirir.

Dikkat: İşitme kayıplı kişilerin yakınları genellikle "canı isteyince duyuyor" cümlesini kullanırlar. Ancak bu durum genellikle arka plan gürültüsünün olmadığı ortamda, uygun mesafeden ve düzgün konuşan bir kişi ile ideal şartlarda yapılan görüşmelerde söz konusu olur. Aksi koşullar genellikle anlaşmada başarısızlığa neden olur. İşitme kayıplı kişiler konuşulanı anlamak için konuşma içindeki ip uçlarını yakalamaya yönelik büyük efor harcarlar. İşitebilmeleri için yüksek konsantrasyon gerekir.

Değişken ses: Cihaz kullanan kişi için yüksek ses ya da bağırma ciddi şekilde rahatsız edici, ağrı verici olabilir. Konuşulanı anlamayan bir kişiye bağırmak fazla fayda etmeyeceği gibi cümle sonlarında ses şiddetini azaltmak ta anlaşılmayı zorlaştırır.

Telaffuz: Konuşurken dikkatli olunmalı ancak kelimeler abartılmamalıdır. Dinleyici çok iyi konuşulsa bile tüm sesleri anlamayacaktır. Hatalı telaffuz bu anlamayı daha da güçleştirir.

Konuşma Hızı: Hızlı konuşmanın anlaşılması çok zordur. Beyin her ses grubunu hızla algılamalı ve bir anlamla birleştirmelidir. Arada bazı seslerin duyulmaması anlamayı güçleştirir.

Konuşma İpuçları: Konuşmayı anlama yeteneğinin bozulması işitme kayıplı kişi için en önemli problemdir. Konuşmacı kelimelerin anlamının anlaşılmasına yardımcı olacak ipuçlarını ne kadar çok kullanırsa o kadar iyi anlaşılacaktır. Ayni anlama gelen farklı kelimelerin kullanılması yardımcı olur. Ayni anlama gelen kelimeler varsa biri ya da birkaçının duyulmaması anlamayı fazla etkilemeyebilir.

İşitme katipli kişi ile konuşurken dikkatini çekmek, doğru telaffuz, yeterli ses şiddetinde ve hızında konuşmak ve en önemlisi sabırlı olmak gerekir.

Dudak Okuma

İşitme kayıplı kişinin konuşmacıyı daha iyi anlamak için geliştirdiği bir yetenektir. İşitme kaybı olmayan kişiler dahi daha iyi işitebilmek için görme duyusundan destek alırlar. Konuşmacının yüz ifadesini, mimiklerini ve dudak hareketlerini görmek anlamayı kolaylaştırır.

Yeterli mesafe, ışık olmaması ya da dudakların görünmemesi okumayı engeller. Bıyık, sigara içilmesi, duman da okumayı güçleştirir.

Konuşmaya başlamadan önce işitme kayıplı kişinin dikkatini çekmekte fayda vardır. Pek çok ses dudakta benzer görünebilir, dudak okuyan konuşma konusuna göre hangi kelimenin kullanıldığını anlamaya çalışır. Ağız içinde oluşturulan "k, t, n, g, l" gibi seslerin dudaktan anlaşılması imkansızdır bu nedenle dudak okuyan kişiler sıklıkla konuşmadaki boşlukları kendileri doldururlar bu nedenle konuşma konusunun doğru anlaşılması her kelimeyi tek tek anlamaktan daha önemli hale gelir.

Konuşma ritmindeki değişiklikler anlamalarına yardımcı olur. Cümleler arasında duraklama, kelimelerin üzerine bastırma işitme engelli kişinin anlamasında etki yapar.

İşitme kaybı olan kişiler konuşulan konuya hakim olabilmek için sürekli yüksek dikkat seviyesinde olmaya çalışırlar. Dudak okuma ya da işitme cihazı kullanmanın eğitimli kişiler tarafından öğretilmesi gerekir.

İşitme Cihazları

Ortamdaki sesi alıp yükselterek kulağa aktaran cihazlardır. Başlıca kulak seviyesinde kullanılanlar ve gövdeye bağlı olanlar olmak üzere iki gruba ayrılırlar. Kulak seviyesindeki cihazlar kemik yolu ile iletim sağlayan cihazlar ve hava yolu ile iletim sağlayan cihazlar olarak iki tip olup hava yolu cihazlar kulak arkası, kulak içi ya da kulak kanalı içi olarak üç farklı tipte kullanılmaktadır. Vücut tipi cihazlar genel olarak ses şiddetini daha fazla artırma özelliğine sahip olup ileri derecedeki işitme kayıplarında tercih edilmektedir.

Her iki kulağa ayni anda uygulanan cihazlara bi-aural işitme cihazları denir. Her iki kulakta cihaz kullanmanın tek kulakta kullanıma göre başlıca avantajları:

• Sesin her iki kulakta ayni şiddette duyulduğu dengeli işitme sağlamaları
• Sesin geliş yönünü algılamayı sağlamaları
• Gürültülü ortamda sesi anlama oranını artırmaları
• Sesin şiddetini daha fazla artırma kapasitesidir.

İşitme kaybının tipi ve derecesi cihazdan görülen faydayı etkilemektedir. İşitme kaybı olan kişilerde işitme seviyesinde azalmanın yani sıra işitmeyi anlama kapasitesinde de azalma oluşur. İletim tipi kaybı olan hastalarda işitmeyi anlama yeteneği azalmaz ve bu grup hastalar cihazdan azami fayda görürler. Sinir tipi kaybı olan kişilerde anlama kapasitesi de azaldığı için sesler cihazla yükseltilerek duyurulsa bile işitileni anlamak her zaman mümkün olmayabilir.

İşitme Cihazı Kullanmanın Öğrenilmesi

Kaybın derecesi, cihazın özellikleri ve kişisel faktörler cihaza adaptasyonun basarisini ve süresini etkilemekle beraber bir program çerçevesinde aşamalı olarak çalışmanın belirgin faydası olmaktadır. İşitme cihazını ilk kez kullanmaya başlayan kişilerin belli aşamalar halinde cihaz kullanmaya başlaması önerilmektedir. Bunlar;

• Cihaz önce evde kullanılmaya başlanmalıdır: Cihaz ortamdaki her türlü sesi yükselttiği için konuşmaya yoğunlaşmak zaman almaktadır. Bu uygulama arka plan gürültülere alışmayı sağlar.
• Cihaz sadece rahat hissedildiği sürece kullanılmalı, rahatsızlık hissedildiğinde çıkartılmalıdır. Kullanma süresi yavaş yavaş artırılmalıdır.
• Alışana kadar cihazı birkaç gün sadece bir kişi ile konuşurken kullanmak adaptasyonu hızlandırır.
• Tüm kelimeleri duymaya ve anlamaya çalışmamak gerekir
• Arka plan gürültülerin anlamayı etkilemesi normaldir. Gürültü ve konuşmayı birbirinden ayırt edebilmek zaman alacaktır.
• Sesin geldiği yönü anlamaya yönelik pratik yapılmalıdır. Gözler kapalı olarak dururken bir başkasının farklı yerlerden konuşmasını takip ederek bu çalışma yapılır.
• Yüksek sese tolerans artırılmalıdır. Bu çalışma TV ya da radyo dinlerken sesi artırarak yapılır, rahatsız edici seviyeye gelince ses azaltılır, sonra tekrar artırılır, zamanla tolerans artar.
• Farklı sesleri ayırt etmek için çalışma yapılmalıdır. Sadece tek harfi değişik kelimeler listesi hazırlayıp (masa-kasa, isim-ilim vb) birisinden bunları ikili gruplar halinde yavaşça okuması istenir. Bu sırada dudak hareketleri de takip edilerek dikkatle dinledikten sonra kelimeler tek tek okunurken ayırt edilmeye çalışılır.
• Birisi yüksek sesle okurken metinden takip etmek. Ara ara durup son okunan kelimenin kontrolü yapılmalıdır.
• Halen cihazı sadece evde kullanırken yavaş yavaş ayni anda konuşulan kişilerin sayısı artırılmalıdır. Tüm görüşmeyi anlamak zordur. En çok konuşan kişi üzerinde yoğunlaşmak faydalı olur.
• Cihazın kullanıldığı ortamları yavaş yavaş çeşitlendirmek gerekir. Market, sinema, topluluk içinde vb. giderek daha kalabalık ortamlar tercih edilebilir. Bu ortamlardan sakin ve az gürültülü olanlarından başlayarak tolerans zamanla artırılmalıdır.
• Dudak okuma eğitimi alınmalıdır. Cihaz kullananlarda çok yardımcı bir destekleyici tekniktir.
• Telefonda cihaz kullanımı pratik yapılarak geliştirilir. Bir yardımcının belli aralıklarla telefon ederek çalıştırması faydalı olur.